Wielka akcja deportacyjna w getcie warszawskim

Wielka akcja deportacyjna w getcie warszawskim^[1], również „Wielka Akcja” (niem. Grossaktion)^[2] – akcja eksterminacyjna przeprowadzona przez okupantów niemieckich w getcie warszawskim, trwająca od 22 lipca do 21 września 1942 roku, będąca elementem akcji „Reinhardt”. W jej wyniku straciło życie blisko 300 tys. warszawskich Żydów.

„Wielką Akcję” poprzedziły liczne akty terroru i działania dezinformacyjne. Wywózkę warszawskich Żydów do obozu śmierci w Treblince przeprowadzono pod pozorem „wysiedlenia na Wschód”. Początkowo Niemcy posługiwali się przede wszystkim funkcjonariuszami Żydowskiej Służby Porządkowej (ŻSP), jednakże już po tygodniu, z pomocą wschodnich formacji kolaboracyjnych, zaangażowali się bezpośrednio w działania eksterminacyjne. „Wysiedlenie” objęło najpierw tzw. elementy nieproduktywne: żydowskich uchodźców spoza Warszawy, więźniów Aresztu Centralnego, żebraków. Stopniowo obejmowało jednak kolejne kategorie mieszkańców getta, nie wyłączając pozornie uprzywilejowanych grup, takich jak urzędnicy Judenratu, pracownicy niemieckich przedsiębiorstw, czy funkcjonariusze ŻSP. Niemcy nie oszczędzili także wychowanków i pracowników gettowych internatów i sierocińców oraz pacjentów i personelu szpitali. Żydowski ruch oporu, zaskoczony i pozbawiony broni, nie był w stanie zbrojnie przeciwstawić się „wysiedleniu”.

W ciągu blisko dwóch miesięcy od 253 tys. do 300 tys. warszawskich Żydów zostało wywiezionych i zgładzonych w Treblince. Ponad 10 tys. zmarło lub zostało zamordowanych na terenie getta, a około 11,5 tys. wywieziono do obozów pracy.

Po zakończeniu „Wielkiej Akcji” w znacznie zmniejszonym getcie pozostało – legalnie lub nielegalnie – około 60 tys. Żydów. Dzielnica całkowicie zmieniła swój dotychczasowy charakter, stając się de facto wielkim obozem pracy. Jednocześnie „Wielka Akcja” pozbawiła jej mieszkańców jakichkolwiek złudzeń wobec intencji nazistów. Realną władzę w getcie przejęła Żydowska Organizacja Bojowa, a kolejna próba „wysiedlenia”, podjęta przez Niemców w styczniu 1943 roku, spotkała się ze zbrojnym oporem. Ukoronowaniem żydowskiego oporu stało się powstanie w kwietniu i maju 1943 roku.